Zabytkiem archeologicznym jest każdy ślad działalności człowieka znajdujący się w ziemi lub pod wodą, którego zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Można wyróżnić dwa typy zabytków archeologicznych – ruchome i nieruchome. Zabytki ruchome to przedmioty związane z działalnością człowieka w przeszłości. Z perspektywy nauki i dziedzictwa znacznie ważniejsze są jednak archeologiczne zabytki nieruchome – stanowiska archeologiczne, czyli zespoły obiektów o charakterze kultowym, grobowym, mieszkalnym lub gospodarczym, otaczający je układ warstw glebowych oraz znajdujące się w nich zabytki ruchome.
W myśl art.6 ust.1 pkt 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki archeologiczne będące w szczególności: pozostałościami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, cmentarzyskami, kurhanami, reliktami działalności gospodarczej, religijnej i artystycznej. Ochrona dziedzictwa archeologicznego polega na zachowaniu stanowisk archeologicznych w stanie nienaruszonym.
Dziedzictwo archeologiczne jest nieodnawialne, ponieważ nie da się odtworzyć raz naruszonego układu warstw. Jedynym sposobem ochrony tego zasobu jest zachowanie miejsc zalegania zabytków w stanie nienaruszonym, tak, aby kolejne pokolenia mogły poznawać swoją przeszłość, stosując coraz bardziej skuteczne a jednocześnie mniej inwazyjne metody badawcze. Dotyczy to także archeologicznych badań wykopaliskowych, które są dopuszczalne tylko na stanowiskach zagrożonych zniszczeniem, np. w wyniku planowanej inwestycji budowlanej.
Na terenie powiatu grójeckiego Większość stanowisk są to ślady osadnictwa, osady i cmentarzyska pochodzące z okresu średniowiecznego i nowożytnego oraz kultur: przeworskiej i grobów kloszowych. Ponadto z informacji zawartych w kartach ewidencyjnych poszczególnych stanowisk wynika, że materiał zabytkowy pochodzący ze stanowisk jest nieliczny. Stanowi on głównie fragmenty ceramiki, naczyń w stanowiskach będących śladami osadnictwa. Natomiast w stanowiskach cmentarzysk lub grobów ślady grobów, szkieletów, ozdób.
Informacje odnośnie stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych na terenie powiatu grójeckiego, zawierają wykazy według dokumentacji Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków – Delegatura w Radomiu oraz badań terenowych. W oparciu o Gminne Programy Opieki nad Zabytkami oraz Gminne Ewidencje Zabytków wynika, że teren powiatu grójeckiego obejmuje przeszło 600 stanowisk archeologicznych. Jednym z cenniejszym stanowisk jest stanowisko w Grójcu (AZP 64-65, nr na obszarze 1, nr w miejscowości 1) wpisane do Rejestru Zabytków Województwa Mazowieckiego nr 33 z dnia 13 sierpnia 1954 roku. Jest to stanowisko obejmujące kościół, cmentarzysko oraz ślady osadnictwa i ślady osady miejskiej z okresu wczesnego średniowiecza (znaleziono tam ponad 20 szkieletów, fragmenty ceramiki, fragmenty płytek posadzkowych) oraz w Lewiczynie, gm. Belsk Duży, st. 1 – grodzisko stożkowate (0,50 ha) – nr rej. 746/A/67 z dnia 31.01.1967r.
Zabytki archeologiczne wpisane do rejestru zabytków:
1. Lewiczyn, gm. Belsk Duży, st. 1 - grodzisko stożkowate (0,50 ha) nr rej. 746/A/64 z dn. 31 stycznia 1964 r.
2. Michałowice, gm. Mogielnica, st. 2 - osada (0,30 ha) nr rej. 923/A/71 z dnia 20.10.1971 r.
3. Otalążka, gm. Mogielnica, st. 1 - osada (1,20 ha) nr rej. 766/A/67 z dnia 23.05.1967 r.
4. Stamirowice, gm. Mogielnica, st. 1 – osada starożytna (3,20 ha) nr rej. 918/A/71 z dnia 09.10.1971 r.
5. Świdno, gm. Mogielnica, st. 1 – osada starożytna (6,00 ha) 914/A/71 z dnia 06.10.1971 r.
6. Tomczyce, gm. Mogielnica, st. 1 – osada starożytna (3,10 ha) nr rej. 942/A/71 z dnia 05.11.1971 r.
7. Wola Worowska , gm. Grójec, st. 1 - grodzisko stożkowate (0,10 ha) nr rej.: 247/A/60 z dnia 26.03.1960 r.
8. Zastruże, gm. Warka , st. 1 - osada (3,00 ha) nr rej.: 1062/A/74 z dnia 20.06.1974 r.
9. Zawady, gm. Chynów, st. 1 - osada (5,00) nr rej. : 912/A/71 z dnia 06.10.1971 r.
10. Żdzary, gm. Nowe Miasto nad Pilicą , st. 1 - osada (1,00 ha) nr rej. 1085/A/71 z dnia 02.11.1971 r.